Ecoloxistas en Acción publica o informe Bandeiras Negras 2021, no que alertan de situacións de agravo á mariña galega. Na provincia, analizan a contaminación da Ría de Pontevedra por causa da fábrica de ENCE e a mala xestión do recheo na Ría de Vigo e fan propostas para revertir ou corrixir estas situacións.
Ecoloxistas en Acción fixo público esta mañá o seu informe Bandeiras Negra 2021, onde ofrece unha análise do perxuízo medioambiental que afecta a diferentes enclaves e proxectos na costa galega. Na provincia da Coruña, denuncia a contaminación provocada pola explotación das minas de Sanfinx en Lousame e a contaminación provocada polas verteduras de augas residuais ao medio mariño na Praia Virxe do Camiño, en Muros. En Lugo, chama a atención sobre a xestión das augas residuais no Concello de Burela e sobre o proxecto de construción dun espigón e dragaxe con grave impacto na Praia de Altar, en Foz, en plena Rede Natura 2000.
No caso da provincia de Pontevedra, alertan en primeiro lugar contra a fábrica de pasta de papel que ENCE posúe na Ría de Pontevedra. Denuncian que esta verte ás augas da ría ao redor de 35.000 m3 de augas que, segundo as analíticas das inspeccións que realiza a Xunta de Galicia, conteñen elevados niveis de materia orgánica e, frecuentemente, unha elevada carga de microorganismos fecais.
Tal como informa a organización ecoloxista, a fábrica da empresa ENCE, no seu momento Empresa Nacional de Celulosas, instalouse hai máis de 60 anos en Dominio Público das costas da Ría de Pontevedra, e vén realizando unha das actividades industriais asociadas aos maiores niveis de contaminación. En efecto, a fábrica que iniciou a súa actividade fabricando pasta de papel branqueada con cloro elemental vertía, tras unha simple decantación, augas que contiñan elevados niveis de materia orgánica e compostos asociados ao proceso de branqueo con cloro, organohalogenados que se designan colectivamente coas siglas AOX e que posúen unha elevada toxicidade. A necesidade de cloro levou á construción contigua dunha fábrica deste gas que usaba mercurio no proceso, unha gran cantidade do mesmo contaminou augas, aire e chans da zona. As mobilizacións das poboacións da ría forzaron á empresa para adoptar medidas para reducir o seu impacto -cambio do sistema de branqueo, melloras na depuración, control de emisións gasosas- pero aínda prevalece a contaminación da auga polas verteduras e do aire polas emisións gasosas.
As instalacións de ENCE en Dominio Público Marítimo Terrestre ( DPMT) estaban amparadas pola concesión que no seu día emitiron os órganos do estado. Esta concesión finalizou en xullo do ano 2018. O Partido Popular, con absoluto descaro, tenta facer o imposible para garantir a permanencia da industria na ría, non debemos esquecer que dous destacados membros dese partido, Isabel Touciño e Carlos do Álamo, forman parte do consello de administración da empresa. As manobras máis destacadas que levaron a cabo consistiron na modificación da Lei de Costas de 1988 para favorecer a concesión dunha prórroga e a propia concesión dunha prórroga, manifestamente ilegal, polo goberno de Mariano Rajoy, cando xa se achaba en funcións.
A nivel ambiental, o funcionamento de ENCE está rexido por unha Autorización Ambiental Integrada feita á medida da empresa e que permite a emisión de contaminación orgánica por encima do permitido pola Lei de Augas Residuais Urbanas.
As fábricas de pasta de papel atópanse entre as industrias máis contaminantes e esta non foi unha excepción. Ao longo de máis de 60 anos estivo vertiendo as súas augas residuais á Ría de Pontevedra e, tamén ao longo deste tempo, a loita contra esta contaminación e a oposición, á instalación primeiro, e á permanencia despois, mantivéronse activas. É precisamente esta loita da cidadanía da ría a que conseguiu reducir nalgún modo tanto a carga das emisións gasosas, como a das augas residuais. Pero a empresa, que contou sempre co apoio inquebrantable dos gobernos do Partido Popular, segue emitindo unha elevada contaminación que resulta claramente ilegal pero que é tolerada pola administración.
A Autorización Ambiental Integrada, que regula tanto as súas emisións gasosas como líquidas, permite, por unha banda, que nas súas verteduras de augas residuais, emítanse contaminantes en concentracións superiores ás permitidas pola lexislación europea. A Lei de Augas Residuais Urbanas, que transpone a Directiva 91/271 sobre leste mesmo tema, establece uns límites máis estritos que a propia AAI, por exemplo, para materia orgánica. Deste xeito, ENCE está a incumprir esta lei e os datos de analíticas realizados pola administración revelan case sempre niveis de Demanda Química de Osíxeno, indicador indirecto de presenza de materia orgánica, por encima da Lei de Augas Residuais. Ante as continuas denuncias presentadas ante a administración, esta defende á empresa tentando xustificala con que as augas vertidas por ENCE non son augas residuais urbanas, senón augas residuais industriais. Pero a lei e a directiva son claras, as augas industriais que se verten a través de instalacións de depuración de augas urbanas, considéranse augas residuais urbanas. As verteduras de ENCE emítense a través da estación depuradora de augas residuais urbanas de Pontevedra, as verteduras superan por tanto os máximos de contaminación permitidos pola lei. Como sempre, a administración acode en axuda da empresa, construirá un novo emisario submarino para que ENCE poida seguir vertiendo o mesmo que polo antigo, ao non compartilo coas instalacións de depuración de augas urbanas, poderían considerarse augas industriais e evadirse do cumprimento da lei contaminando o mesmo.
Un tipo de contaminación frecuente en augas residuais de fábricas de pulpa é a microbiológica. As instalacións destas, con abundante materia orgánica auga e calor, actúan como cámaras de cultivo onde os microorganismos, tipicamente coliformes e estreptococos fecais, reprodúcense con facilidade. A pesar de que a AAI de ENCE non establece límites para este tipo de contaminación, ao realizarse análise nas inspeccións da administración, estes lanzan en ocasións elevados niveis de contaminación fecal. A contaminación fecal, independentemente do perigo que poida supoñer para a saúde humana, contribúe á carga microbiológica da ría. Esta carga fai que en determinados períodos algúns dos bancos marisqueiros sexan declarados “zona C” o grao máximo de contaminación bacteriana dos moluscos, que impide a súa comercialización directa provocando serias perdas nos ingresos dos mariscadores.
Por último, destacan que os danos ambientais que a presenza da factoría de ENCE vén provocando, non se restrinxen ás importantes consecuencias da súa presenza na Ría de Pontevedra. O elevado consumo de madeira de eucalipto, de contorna ás 500.000 toneladas anuais é determinante na política forestal da Xunta de Galicia, no seu afán por garantir subministración e forzar a baixada dos prezos, empresa e administración promoveron unha “ eucaliptización” que levou á expansión desta especie invasora. Actualmente todo indica que se superaron as 600.000 ha. ocupadas pola mesma. Esta especie está claramente asociada coa proliferación de incendios forestais, a erosión e a perda de biodiversidade.
Como solución a este caso, aseguran que o dano que provocou e segue provocando a presenza de ENCE na Ría de Pontevedra é inmenso e só terminará co peche e desaparición de planta. É certo que a empresa non tivo máis remedio que reducir o seu impacto ao longo dos anos en resposta á presión da cidadanía, pero este impacto segue sendo brutal. Se comprobamos que está vertiendo augas con contaminación que supera os máximos legais, se temos en conta o inmenso volume da vertedura, de ao redor de 35.000 m3 diarios, se valoramos que a ría funciona como un sistema relativamente pechado con limitado intercambio de auga co océano, se temos en conta a potencialidade no aproveitamento dos recursos pesqueiros e a vocación turística e balnearia da súa contorna, se observamos o gran número de persoas que habitan na comarca, darémonos conta de que a única solución ao problema de ENCE é a súa saída da ría.
Neste sentido espérase unha inminente sentenza da Audiencia Nacional aos recursos interpostos polo Concello de Pontevedra e a Asociación Pola Defensa dá Ría á prórroga da Concesión de Dominio Público por 60 anos máis concedida por Mariano Rajoy. Os argumentos son contundentes, segundo a lei, unha concesión, incluídas as súas prórrogas, non pode prolongarse por máis de 75 anos -neste caso ata 2033- e ademais só poden concederse, concesión ou prórroga se a permanencia en Dominio Público Marítimo Terrestre é imprescindible para a actividade da empresa; evidentemente este non é o caso
Por outro lado, a Bandeira Negra por mala xestión ambiental en Pontevedra é para o Porto de Vigo, polos recheos realizados e previstos na Ría de Vigo. A Autoridade Portuaria de Vigo pretende ampliar considerablemente a superficie portuaria mediante a execución de recheos de máis de 200.000 m2 sobre a lámina de auga da Ría, argumentando unha suposta necesidade de maior superficie de almacenamento de mercadorías, liña e calado de atracada para os buques de transporte de vehículos ou de mercadorías en xeral polo sistema Ro- Ro. Estas obras que conlevan un alto risco de contaminación, por terras, así como modificacións da hidrodinámica da Ría que afecta os bancos marisqueiros, pesqueiros, parques de bateas, praias e a zonas protexidas, enseada de San Simón, Costa da Vela ou Parque Nacional Illas Atlánticas, causando un dano irreversible á natureza.
Os terreos gañados ao mar na liña costeira dos concellos da Ría de Vigo ao longo dos anos, superan os 4.500.000 m2, sendo a fronte marítima de Vigo o de maior superficie, equivalente a 3.200.000 m², todos eles programados para a construción e desenvolvemento do porto. Destes soamente unha parte está dedicada a usos portuarios. No historial do porto de Vigo queda constancia de que cada ampliación sobre a lámina de auga favorece a liberación dos terreos gañados anteriormente para ser destinados a usos que non corresponden á actividade portuaria. A Asociación para a Defensa da Ría de Vigo “ Illas Cíes” leva anos denunciando estes recheos innecesarios que causaron a perda dos mellores bancos marisqueiros e de pesca, e de moitos postos de traballo.
A Asociación pola Defensa dá Ría de VIGO “ CIES” e Ecoloxistas en Acción presentamos alegacións demandando á Subdirección Xeral de Avaliación Ambiental que sexa informada negativamente a solicitude de informe de Avaliación Ambiental da Autoridade Portuaria de Vigo para a Ampliación da Terminal de Bouzas ou calquera actuación que supoña a execución de obras de aterramiento na lámina de auga. O goberno municipal de Vigo tamén pediu á Autoridade Portuaria que retirase o proxecto de ampliación, por consideralo innecesario ao existir no Porto moito espazo desaproveitado ou concedido a empresas cuxa actividade non ten nada que ver co uso portuario. O pleno municipal aprobou este 27 de xaneiro unha moción que insta á Autoridade Portuaria a paralizar calquera iniciativa que implique a creación de novos recheos na ría, pedindo un ordenamento eficiente das actividades portuarias.
A ampliación do recheo de Bouzas, e boa parte dos outros que se denuncian figuran no Plan Estratéxico 2018-2028 da Autoridade Portuaria, que define o seu crecemento para os próximos anos. Esa ampliación do recheo de Bouzas, empregado fundamentalmente para embarcar vehículos de PSA Peugeot-Citroën, prevé un novo recheo de 90.000 m2 con disposición rectangular no extremo nordés do actual espazo gañado ao mar nos anos 80. Ademais, contémplase outro recheo no interior da dársena doutros 15.000 m2. Hai un século a distancia que separaba Bouzas de Cangas, en abéiraa norte, era de 3,65 quilómetros. Se finalmente execútanse os plans de ampliar o recheo que xa existe en Bouzas, a distancia entre as dúas beiras da ría quedaría reducida a uns 2,65 quilómetros, un quilómetro menos.
Aos recheos de Bouzas hai que engadir outra actuación de menor entidade, o recheo duns 5.000 m2 fronte ao Auditorio Mar de Vigo, sobre o que se quere ampliar a contigua lonxa. Tamén se prevén uns 55.000 m2 para o recheo do espazo existente entre os peiraos Transversal e Comercial, na zona do centro da cidade contigua ao paseo marítimo e o Náutico. Seguindo polo bordo litoral cara ao leste, os plans do porto tamén falan de maneira xenérica da posibilidade de «incrementar os metros de atracada» na terminal de contedores de Guixar, no barrio de Teis. Desde Teis e ata a enseada de San Simón, no interior da ría, xa pasado a ponte de Rande, os plans do porto falan da «posible transformación dos diques existentes a continuación do monte da Guía en verdadeiras liñas de atracada, de maneira que se obteña o calado suficiente para o amarre de unidades de pequeno e mediano porte». Estes proxectos aparecen tamén recollidos no plan de Delimitación dos espazos e usos portuarios do Porto de Vigo.
Este modelo de enxeñería é absolutamente irrespetuoso co medio ambiente pois existen outras solucións menos agresivas que non danan nin obstaculizan a dinámica das correntes mariñas. Como, por exemplo, optimizar o espazo. Un porto debe acoller unicamente as actividades que necesiten utilizar a lámina de auga tales como a carga e descarga de mercadorías, tránsito de pasaxeiros, construción naval e lonxas de peixe fundamentalmente. Lamentablemente os actuais responsables da Autoridade Portuaria de Vigo non mostran o respecto nin o interese debido na protección dun medio tan singular como o é a ría de Vigo, que debería ser un modelo de conservación e potenciación dos recursos mariños e da economía.
A evolución do cambio climático e os seus efectos devastadores que afectan á ría no seu conxunto débenos obrigar a ser máis cautelosos naquelas áreas con algún grao de protección como é o caso do LIC ( ZEC Enseada de San Simón), dentro da Rede Natura 2000, así como o Parque Nacional Illas Atlánticas en tramitación para a súa declaración como Patrimonio da Humanidade.
O 7 de decembro de 2004, a Comisión Europea incluía a Enseada na lista de Lugares de Importancia Comunitaria (LIC) formando parte da Rede Natura 2000, este espazo natural está suxeito á normativa da Directiva 92/43/CEE ou Directiva Hábitats que implica obrigacións para o Estado Español e para a Comunidade Autónoma de Galicia. A Enseada xa está a experimentar os efectos do Cambio Climático, pero os proxectos en tramitación pola Autoridade Portuaria de Vigo pretenden converter a Enseada nunha dársena instalando a terceira terminal portuaria en Rande e un polígono industrial para grandes frigoríficos, unha ameaza inmediata que, segundo a comunidade científica pode conducir ao colapso ecolóxico de toda a Ría de Vigo. Os proxectos da Autoridade Portuaria seguen unha vez máis contribuíndo a unha morte anunciada da ría de Vigo. A súa actitude agresiva en aras da economía, que desatende as propostas cidadás, que priva dos recursos naturais ás xentes que viven do mar, do turismo, a restauración e destrúe o valor da natureza merece un control cidadán estrito.
Para que o porto de Vigo siga sendo competitivo e poida mellorar a súa actividade non é preciso seguir ocupando a lámina de auga con novos aterramientos (recheos), máis ben é necesario poñer en funcionamento o porto seco de Salvaterra-As Neves cunha liña de ferrocarril que axilice o tránsito de mercadorías, que potencie o desenvolvimiento industrial da provincia de Pontevedra conectando os demais polígonos do interior e modernizando a liña que nos conecta con Ourense polo Miño. Antes de optar por ampliar a superficie portuaria é preciso optimizala e reordenala, eliminando actividades impropias xa que se converteu nun polígono industrial á vez que almacén, restaurante, oficina, sala de exposicións etc, actividades que se poden e débense desenvolver en calquera superficie acondicionada lonxe do bordo litoral.