Con motivo da celebración o próximo 7 de setembro do Día Internacional do Aire Limpo por un ceo azul, a organización ecoloxista publica un informe sobre os plans locais de loita contra a contaminación. O Concello de Vigo é unha das poucas cidades do Estado español cun protocolo propio, mas os limiares para a aplicación das distintas medidas nalgúns casos duplican os recomendados pola OMS. Os ecoloxistas lembran que a contaminación do aire provoca 10.000 mortes prematuras ao ano.

 

Por Resolución do 19 de decembro de 2019, a Asemblea Xeral das Nacións Unidas designou o 7 de setembro Día Internacional do Aire Limpo por un ceo azul, “consciente de que a contaminación atmosférica é o maior risco ambiental para a saúde humana e unha das principais causas evitables de morte e enfermidade en todo o mundo, afectando de maneira desproporcionada ás mulleres, aos nenos e ás persoas de idade avanzada”. No primeiro ano da celebración desta data, Ecoloxistas en Acción quere chamar a atención sobre a insuficiencia dos protocolos de actuación fronte a episodios de mala calidade do aire no Estado español.

Estes protocolos son obrigatorios desde 2007 en todas as aglomeracións e municipios maiores de 100.000 habitantes. Con todo, ata a data só unha quincena de cidades dotáronse destes instrumentos para protexer a saúde. Un episodio de mala calidade do aire é unha situación na que as condicións meteorolóxicas son desfavorables para a ventilación, o que fai que a concentración de contaminantes atmosféricos supere os estándares sanitarios ou legais. En España, os episodios de contaminación relaciónanse con situacións de tempo anticiclónico estable, seco e sen vento, sendo os investimentos térmicos invernais e as ondas de calor estivais os fenómenos meteorolóxicos máis propicios para que se eleven os contaminantes. 

Os ecoloxistas sinalan que no protocolo de Vigo non se contemplan medicións das particulas en suspensión. Hoxe día os científicos consideran que as partículas en suspensión son o problema de contaminación ambiental máis severo, polas súas graves afeccións ao tracto respiratorio e ao pulmón. As PM10 están detrás de numerosas enfermidades respiratorias, problemas cardiovasculares, e cancros de pulmón. En relación cos seus efectos sobre a saúde adóitanse distinguir; as PM10 (partículas “torácicas” menores de 10μm que poden penetrar ata as vías respiratorias baixas), as  PM2.5 (partículas “ respirables” menores de 2.5μm, que poden penetrar ata as zonas de intercambio de gases do pulmón), e as partículas  ultrafinas (menores de 100nm, que poden chegar a pasar polo  torrente circulatorio). 

Dado que a maior parte da contaminación nas áreas urbanas procede do tráfico, e maioritariamente dos coches, boa parte das  medidás para reducir as puntas de contaminación deben ir encamiñadas a limitar a utilización do automóbil. Deben implementarse accións que á vez que reducen a velocidade e o uso do coche, canalicen a necesidade de mobilidade cara ao transporte público e os modos de transporte non motorizados, como a bicicleta e o peón.

A suposta impopularidade das medidas de restrición do tráfico, demora ou impide en ocasións a execución destas medidas polas incomodidades ou as protestas de certos axentes urbanos (comerciantes, hostaleiros). Con todo, Ecoloxistas en Acción recalca que en realidade estas medidas son maioritariamente entendidas e compartidas pola poboación ao fundamentarse na saúde pública. Esta realidade social ha quedado acreditada pola resposta cidadá ante a crise da COVID-19, que asumiu con naturalidade limitacións da circulación moito máis drásticas que as que se requiren nos episodios de contaminación atmosférica, e que en xeral só afectan a un medio concreto como é o vehículo motorizado privado. A vontade política e a información á poboación sobre a natureza e a gravidade do problema son requisitos imprescindibles para que os protocolos sexan eficaces.  

Os ecoloxistas sublián que as medidas de restrición do tráfico e promoción do transporte público deben constituir o núcleo de todos os protocolos actualizados. As medidas sobre o tráfico aconselladas pola organización ecoloxista para atallar os episodios de mala calidade do aire son, por exemplo, reducir a velocidade. A rebaixa da velocidade diminúe o consumo de combustible e por tanto a emisión de contaminantes. Reducila de 120 km/ h a 90 km/ h supón rebaixar o consumo nun 25%. A velocidades máis baixas, limitar a velocidade por exemplo a 30 Km/ h ten unha incidencia moi importante na emisión de partículas, ao minorar a resuspensión de po.

Tamén é proposta a redución dos coches: A limitación no acceso dos coches ás cidades vén implementando desde hai anos en máis de 230 cidades europeas, tanto en episodios como de forma permanente, mediante por exemplo Zonas de Baixa Emisión (ZBE) onde se limita o acceso dos vehículos en función das súas emisións contaminantes, permitindo só o paso a residentes, persoas con mobilidade reducida, carga e descarga ou servizos colectivos como o taxi e os autobuses.

Outra das medidas é impulsar o transporte público. É evidente que unha vez que se restrinxe a utilización do coche privado, as persoas deben ter unha opción alternativa ao mesmo, polo que as medidas de limitación da circulación e de promoción do transporte público deben compasarse para que as primeiras teñan sentido e mínimos visos de eficacia, o que non sempre se contempla nos protocolos fronte a episodios de mala calidade do aire.

A facilitación dos desprazamentos a pé e en bicicleta durante os episodios de contaminación é outra das propostas. Os protocolos recentes limítanse a propoñer a peonalización temporal de eixos viarios e a reconversión temporal de carrís de circulación en carrís bici (Castela e León, Murcia), así como a prioridade á bicicleta nas interseccións (Cádiz) e o reforzo dos servizos públicos de bicicletas (Murcia e Valladolid). Ningún protocolo prevé admitir bicicletas no transporte público.

No tocante ao aparcamento, a política de redución de estacionamentos rotatorios nos centros urbanos e a xestión de prezos é clave para reducir o tráfico na maioría de cidades que están a lograr avances na mobilidade sostible, tamén cando se pretende unha drástica redución do acceso dos vehículos ás áreas de tráfico restrinxido, no curto prazo fronte aos episodios de contaminación. Ao mesmo tempo, a habilitación de aparcamentos periféricos, conectados ao transporte público e aos principais itinerarios peonís e ciclistas, disuade aos usuarios do automóbil de utilizalo ata as áreas máis centrais onde a conxestión e o tráfico de axitación en busca de aparcamento eleva as emisións e niveis de contaminación. Por último, os ecoloxistas recomendan a rega de viais. A resuspensión do po de rodadura pola circulación dos automóbiles contribúe ao incremento dos niveis de partículas durante os episodios deste contaminante.

É importante sinalar que ademais de mellorar de maneira inmediata a calidade do aire, as medidas sobre o tráfico tamén inciden no resto de impactos sociais (sinistralidade, ocupación de espazo público) e ambientais (ruído, emisións que provocan cambio climático) que ocasiona o actual sistema de mobilidade, cun importante efecto demostrativo. Ademais, a redución na contaminación procedente do tráfico conleva tamén melloras substanciais nos niveis de ozono que afectan a moitas áreas rurais e metropolitanas.